Kopiec – mogiła w Gdowie. Za jego usypanie ówczesna właścicielka Gdowa trafiła na 3 tygodnie do aresztu… Corocznie koniec lutego to czas, gdy społeczność gminy Gdów w szczególny sposób wraca pamięcią do tragicznych wydarzeń, jakie miały miejsce na terenie obecnego cmentarza w 1846 r., zwane Bitwą pod Gdowem. Okolicznościowy program artystyczny o godzinie 10-tej w gdowskim centrum kultury zaprezentują uczniowie ze Zręczyc. Następnie uczestnicy tradycyjnie udadzą się na cmentarz parafialny w Gdowie, gdzie złożą kwiaty i zapalą znicze przy Kopcu – Mogile poległych uczestników powstania krakowskiego z 1846 roku, jedynym na ziemiach polskich kopcu będącym pamiątką Powstania Chłopskiego, a jednocześnie miejscem spoczynku poległych. Do udziału w tej szczególnej lekcji historii zaprasza wszystkich mieszkańców gminy gospodarz Wójt Zbigniew Wojas.
***
Powstanie Krakowskie 1845.
Głównym autorem programu powstańczego był Edward Dembowski, powstańcami głównie młodzież wielicka i krakowska, z kolei wojska zaborcy były wspomagane przez chłopstwo. W nocy z 24 na 25 lutego 1846 r., chcąc chronić okolicznych mieszkańców przed chłopami, powstańcy opanowali Wieliczkę, a 25 lutego ruszyli ku Bochni. Następnego dnia, 26 lutego, natknęli się pod Gdowem na wojska austriackie. Walczący z oddziału pułkownika Suchorzewskiego stoczyli bitwę pod Gdowem z oddziałem armii austriackiej pułkownika Benedeka. Już po pierwszych strzałach jazda powstańcza w panice rzuciła się do ucieczki. Piechota próbowała stawiać opór, ale szybko złożyła broń. Bezbronni powstańcy zostali wówczas zaatakowani przez towarzyszących Austriakom chłopów. Rozpoczęła się rzeź jeńców.
Jak podkreśla Piotr Gumułka w „Kronice Gdowa”:
Chłop prawie zawsze widział w dziedzicu swego wroga; przeto kiedy usłyszał z ust „urzędowych” (co prawda mylną) wiadomość, że cesarz chce go uwłaszczyć, a szlachta się temu sprzeciwia – uwierzył i rzucił się na dwory w tym przekonaniu, że popiera dobrą sprawę, walczy o swoją wolność i prawa. (…) Sądził, że kiedy znikną ciemiężyciele – to i niewola ustanie.
Stało się to przyczyną szczególnie tragicznych wydarzeń z 26 lutego 1846 r. W wyniku krwawych walk wojsk polskich i austriacko – chłopskich, zginęła większość powstańców. Opis tych tragicznych wydarzeń powstania krakowskiego znajdziemy między innymi w „Pamiętniku ks. Kusionowicza”, w Kronice Kościelnej Parafii w Gdowie. Czytamy…
w „dzień okropny i krwawy”, „konni powstańcy pobrawszy konie nie czekali ataku, uciekli ku Wieliczce a reszta nabranych ludzi w Krakowa, Podgórza i Wieliczki rzuciła broń – co mogło uciekało, reszta zaś najokropniej bez pardonu zamordowana została w małej części od wystrzałów wojska – a w większej od cepów i wideł. Krzyki, lament i narzekania śmiertelnie pierzchających w różne strony ku Rabie, Fałkowicom, Kunicom, powstańców pieszych chwytali chłopi – częścią na miejscu bili, częścią obdarwszy pędzili do Gdowa, gdzie zażarte chłopstwo bez miłosierdzia mordowało. Były sceny, których wzdrygam się tu nadmienić – dosyć powiedzieć, że okrucieństwa przechodziły wszelkie pojęcie.”.
Tragedia.
„Na cmentarz parafialny schronił się oddział Krakusów liczący 70, lecz nim jeszcze jej dowódca miał czas zarządzić obronę pozycji – już ich otoczyła masa rozjuszonego chłopstwa i w pół godziny straszliwej walki wszyscy zginęli.”
– opisuje z kolei to wydarzenie Józef Rokosz w książce „Dla Idei” (Wyd. Kraków, 1955).
Według relacji księdza Kusionowicza, w rabacji nie uczestniczyli Gdowianie. „Chłopi gdowscy posłyszawszy wystrzały powstańców – w największym pośpiechu uciekali za Rabę – z dziećmi z kobietami (…).”.
Szacuje się, że w czasie walk w Gdowie zginęło wówczas ponad 150 osób. Zwłoki 154 powstańców złożono w dołach na pastwisku obok cmentarza. Wskutek poszerzenia cmentarza, objął on także mogiłę powstańców. Tuż po tych tragicznych wydarzeniach z 1846 r. właścicielka Gdowa – Konstancja Fihauserowa, wraz z córami, usypała w miejscu pogrzebania powstańców pierwszy, mały kopczyk. Za swój czyn została ukarana trzema tygodniami aresztu.
Ostatecznie chłop otrzymał wolność, ziemię i prawa 15 maja 1848 r. na mocy patentu Cesarza Ferdynanda, likwidującego ustrój pańszczyźniany. Z perspektywy czasu możemy zatem stwierdzić, że ruchy chłopskie z 1846 r. oraz latach późniejszych nie powinny być nazywane rzezią i rabacją. Historycy nazywają ten okres powstaniem chłopskim 1846 r. Powstaniem mającym na celu poprawę życia chłopów.
Społeczeństwo Gdowa zawsze pamiętało o tych wydarzeniach. W 1850 roku usypało dwie wyższe mogiły, które następnie, stopniowo łączono w jedną od roku 1854 r. Ostatecznie, z pomocą Ochotniczej Straży Pożarnej w Gdowie kopiec usypano w 1896 roku, w 50-tą rocznicę Powstania Krakowskiego. Uroczystość poświęcenia nowego pomnika na Kopcu Powstańców odbyła się w 1906 r., w 60-tą rocznicę bitwy Gdowskiej. Fundatorami pomnika było społeczeństwo Gdowa. Pomnik na kopcu w Gdowie przedstawia biblijną Rachel, płaczącą nad utratą swoich dzieci. Dla nas powinien być symbolem bólu matki płaczącej nad tragedią swych synów. W kolejnych latach pomnik był docelowym miejscem pochodów z okazji rocznic narodowych. Ludność, często w strojach ludowych, składała przy nim wieńce.
W 1946 r., w 100-lecie tragedii pod Gdowem odprawiono uroczyste nabożeństwo za dusze zmarłych, po czym ludność w otoczeniu młodych kosynierów, przemaszerowała na cmentarz w Gdowie, gdzie złożono wieńce. Dalsza część obchodów odbyła się w formie akademii w Domu Katolickim w Gdowie.
120 – lecie walk pod Gdowem zbiegło się z obchodami 1000 – lecia Państwa Polskiego. W 1966 r. świętowano zatem z szczególnym rozmachem. Pod mogiłę na cmentarzu udał się pochód, w którym brało udział wiele osób. Obecne były partyjne delegacje władz wojewódzkich oraz powiatowych, ówczesny Przewodniczący Gromadzkiej Rady Narodowej w Gdowie. Licznie zgromadzonym świętującym towarzyszyła orkiestra. Odbył się apel poległych, przy akompaniamencie wybuchających rakiet – złożono liczne wieńce. Podobno było ich tak dużo, że zasłoniły cały kopiec. Nie mogło zabraknąć licznych przemówień. Całość dokumentowała Polska Kronika Filmowa oraz Polskie Radio…
Tymczasem już w piątek 24 lutego 2023 r. – 177. rocznica bitwy pod Gdowem. Rozpoczęcie uroczystości o godzinie 10:00 w Centrum Kultury w Gdowie. Zapraszamy!
Foto: Obraz „Bitwa pod Gdowem” (znajduje się w budynku Urzędu Gminy Gdów); zdjęcie mogiły w Gdowie (foto Mój Gdów), grafika – Gmina Gdów.
